124 Document (s)

Nikolasa Atxikallende, Sabino Arana Goiriren alarguna, pertsonaia ahaztua, baztertua eta laidoztatua izan da, etsaiek ez ezik, baita hurbilekoek eta ahaideek ere. 2020ko itxialdian haren figura berreskuratu, laudatu, eta haren historia kontatzen jarri da egilea, poesiarik onenaren edertasun lirikoaz eta thriller bizkorrenaren intriga guztiaz.

Enpresan mailaz eta soldataz igotzea, herentzia bat jasotzea, etxe bat erosi ahal izatea, lagun ugari edukitzeaà Arrakastaren laukitxo guztiak beteak ditu Jezabelek, argi du zer nahi duen bizitzan eta zirt-zart hartu ohi ditu erabakiak. Halako batean, ordea, txikikeria batekin paralizaturik geratuko da. Emakume gazte baten nora eza darabil Kattalin Minerrek gure gizarteko hainbat gai giltzarri jorratzeko: familia eta bikote ereduak, heteroaraua, harreman batean bilatzen dugunaà Nortasunez beteriko lehenengo eleberri bat, irakurlearen gogoa astindu eta zer pentsatua emango diona.

Un père raconte à son fils, qu'il n'a pas élevé, l'histoire de sa famille, ses secrets, ses aventures et ses drames sur quatre générations. Pépite d'or 2023 (Salon jeunesse de Montreuil). ©Electre 2024

Olympia, liburu sail berria, ALMUDENA CIDek, lau final olinpiko jokatu dituen munduko gimnasta bakarrak, bere kirol ibilbide luzean oinarriturik egina. Ametsak, maitasuna, adiskidetasuna eta abenturakà Olympia oso neska berezia da. Amets bat du eta etsi gabe borrokatuko da hura lortzeko: Olympiak gimnasta olinpikoa izan nahi du. Olympiak erronka berriei aurre egin beharko die aurtengo denboraldian: bere taldekoen kontra leihatu beharko du; bihotza erdibitua dauka Ortzirengatik eta David bere lagun minarengatik dituen sentimenduen artean; beldur da ez ote duten txapelketarako hautatukoà Baina Olympiak ikasiko du gauzak oker datozenean, garrantzitsuena orekari eustea dela. Eta, gainera, aholkuak, orrazkerak, makillajeaà Almudena Ciden trikimailu guztiak!

Joxe Arregiri, hil ostean, Zizurkilgo hilerrian ezkutuan egin zizkioten argazkien historia berreraikitzen du nobela labur honek, han protagonista izan ziren hiru lagunen bizitzak aletzen: Joxe Arregi bera, Bixente Ameztoi pintorea eta Juan Kruz Unzurrunzaga ekintzaile eta artepromotorea.

Telefonoz deitu dio Wim Wenders zinegileak. Kanpinean Bob Dylanen kantu bat entzutean hunkitu egin da. Bartzelonatik bueltan, Mikel Laboa hil dela jakin du irratiz. Eduardo Txillidaren eskultura famatua rotaflexarekin apurtzea erabaki du... Juan Luis Zabalaren 23 kontakizunetako pertsonaiaren bat ezagutuko duzu ziur aski. Litekeena da zeu izatea horietako bat, edo zure lagunen bat, edo auzokoa bestela. Pankarta zabaldu du alkatearen muturren aurrean. Faxista baten biografia idazteko tentatuta dago. Bonbilla erre da, aldatu egin beharko du. Kotxea hartu eta ihesi joan da urruti... Ez dago liburuko narrazioak batzen dituen gai bakarra, nahiz eta denen artean baden ahaidetasuna, irakurri ahala igartzen hasiko zarena. Ezinegonak iheserako gogoa edo premia pizten du pertsonaia gehienengan, baina ihesa batzuetan ezinezkoa da, ezustekoen iturri ere bai inoiz, eta beste askotan abiaburura itzultzeko lehen pausoa.

Camboya ertzain jubilatua Arkauten ikasle izan zuen Gaztelurekin urtebetetzea ospatzen ari da. Bien urtebetetzea, biak egun berean jaioak baitira, bost urteko tartearekin; abuztuaren 6an, 1945ean Hiroshiman bonba jaurti zuten horrexetan hain zuen. Ospakizuna itsasoan egitea deliberatu dute, Camboya-ren Amets Bi ontzian, hegaluzeak arrantzatzen dituzten artean. Horretan ari direla, haien Buru ohiaren, Nagusiren, txaleta zaintzeko zeuden hiru txakurren desagerketa ikertzeko laguntza eskatuko diote ertzain jubilatuari, zenbait urte lehenago Bizkaia aldean izan zen zakur-borroka apustuen kasua argitu zuenez gero. Txakurren kasuan sakondu ahala, mamu zaharrak agertuko zazkio Camboya-ri; garai latzetan hartutako erabakien pisuak habia egingo du ertzain zaharraren gogoan. Tostartekoen kontrako jazarraldiak, terrorismoaz akusaturikoen kontrako torturak; pisu batean zeraren militante baten heriotzarekin amaituko den segada; pilota-kolpe batez akabatutako gaztea; egindako estolda-lanek oraina hankaz gora jartzera etorriko dira. Edorta Jimenezen eleberri beltz honetan protagonista ezberdinen istorioak txirikordatzen joango dira, eta haiekin batera tortura, ustelkeria, biolentzia, sexua, erruduntasuna eta maitasuna, azkenean haien iragana eta patua guztiz nahastu arte. «BIZKAIA ZURIARI» KOLOREAK ATERA DIZKIO EDORTA JIMENEZEK «Nirekin zorra daukazu. Eta zorrak ez dira barkatzen edo ez barkatzen. Zorrak kitatu egiten dira. Nire kodea da» «Ez du gehiago entzun behar izan ezizenaren bidez beraren izena zikintzen hasiak direla jakiteko. Ezizena duen orok ezizana du?»

"Amaiur Epher garaztarraren lehen liburua gure mundu modernoa jorratzen duena, umorez eta ziztaz hainbat erreferentzia baliatuz, funtzionario galdu baten alegorairekin." Kulturklik

Idazlea bera, Nboh, Naroa, Simone, Printzesa Kapritxosie, Klaudia, Maria, orriotan zehar txortan eta berbetan dabiltza; sexua eta literatura, sexua eta janaria, sexua eta musika, sexua eta sexua ahotan hartuz eta sartuz. Haiekin nahastu ditu Jimenezek James Joyce, Nora Barnacle, D.H. Lawrence, Corín Tellado, Henry Miller, Anais Nin, Mickey Rourke, R.L. Stevenson, Jacques Cousteau, Benito Lertxundi, Miles Davis, Rocco Siffredi, Gustave Flaubert, Boticcelli, Pier Paolo Passolini, Sade? Idazleak erotismoaren historia, literaturaren historia, pornografiaren historia, musikaren historia eta Edorta Jimenezen beraren historia idatzi du luma ero eta beroz. Autofikzioa edo burufikzioa idaztea erraza da kontatzeko ganorazko ezer ez dagoenean. Zailagoa da idazlearen bizitzaren pasarterik intimoenak, pornoenak, kontatzen dituenean.

Aurreko mendeko laurogeiko hamarkadan gaude. Hemerotekan-eta berunezko urtetzat ezagutzen diren haietan. Iparraldean, ETAko iheslari errefuxiatuek aterpe bilatzen dute, eta hori baino gehiago ere bai. Hegoaldetik ihesi joandakoez gain, Iparraldeko militanteak ere badira erakundearen sareetan, baita hainbat komando aktibotan ere. Horien artean, luzaroan ibiltari aritutako komando bateko kideak dira eleberriaren protagonista nagusiak. Ez bakarrak, ordea. Protagonista baitira, halaber, komandoaren ekintzek sorturiko biktima ugariak. Protagonista dira sarraskiek eragindako erreakzio askotarikoak, gorrotoa, etsipena, dolua, tristura, sufrimenduaà Protagonista dira, halaber, batzuen eta besteen argudio eta kontrargudioak, gezur itxurako egiak, egia itxurako gezurrak. Protagonista da, funtsean, giza kondizioa, bere loriak eta miseriak agerian. Fikzioa baita, maiz, kronika modurik zintzoena.

Emakumeen idazlanekin hasi bainaiz ez da kasualitate hutsez, izan ere, gaur aztergai dugun idazlanak, emakumeon munduan puri-purian dagoen gaia baitakargu: tratu txarrak. Nobelan haseran patio batean ahotsak entzuten hasten dira, gizonarenak, jakina, eta berehala biolentziaren tesituran jartzen gaitu narratzaileak. Nobela aurrera doala biolentzia kreskendoan doa, azkenik senarrak emazteari egundoko jipoia emanez. Horren lekuko emakumearen karrasiak, gatazka eta solairuan kontra erortzen den gorputz indargabetuaren danbakoa. Hori da nobela honek modu xumean mahai gainean jarri diguna. Izenen semantika eginez nobelan zehar Joxe Mari Apaolaza (protagonista), tratu txarren ikusle eta entzule ikaratua, Iosune, beste bizilaguna, Manolo (tratu txarren emailea), Marga (tratu txarren jasotzailea), Virginia euren arteko alaba eta honen mutilaguna, Imanol, azalduko zaizkigu. Etxeberriak tratu txarrak izen erdaldunekin lotu ditu. Eta ez hori bakarrik, tratu txarrak erdaraz mintzo dira. Izen euskaldunak eta euskara tratu txarretatik salbatu ditu. Baina bizilagunak euskaldunak dira eta ez dute deus ere egiten tratu txar horien kontra, ezin dira besteen bizitzan sartu, senarrak emazteari akabatu arteko jipoia ematen ez dion bitartean, orduan bai; Ertzaintzari deitu etabar. Bitartean lekuko ixilak dira biolentziaren bestaldeko guztiak. Nere ustez nobela honek duen indargune nagusia gaia da. Egia esan, Aitziberrek narrazioa modu txukunean eraman du aurrera, lehen pertsona eta hirugarren pertsona oso ondo nahastu ditu, irakurlea narraziotik distantzia egokian edukiz eta interesa gero eta handiagoa piztuz.

1968-1969 urte bitartean, gizon batek hiru emakume hil zituen Glasgowen. Prentsak John Biblia izenez bataiatu zuen hiltzailea. Ez zuten inoiz identifikatu, eta kasua zabalik dago gaur egun ere. Eleberri honek laurogeiko hamarkadaren hasierara garamatza eta Noah Scott Sherrington polizia ikertzaile eskoziarra aurkezten digu. John Bibliarenganaino iritsi da bai Noah, baina, hura harrapatzear dela, bihotzak huts egin, eta hiltzaileak ihes egin dio. Osasun-egoera makalean badago ere, Noahk muzin egin die medikuen gomendioei eta nagusien ezezkoari –ez dute nahi serieko hiltzailearen atzetik jarraitu dezan–, eta bihozkada bati eutsiko dio; hala, Bilbora doa 1983ko abuztuan. Uraldi handi batek hiria birrindu baino egun batzuk lehenago, hain zuzen. Dolores Redondok «ekaitzen idazlea» dela esan ohi du bere buruaz, eta nobela honetan pasa den mendeko ekaitzik handienetako baten epizentrora garamatza; Bilboko egiazko gertakariak baititu oinarrian; aldi berean, garai baten erretratua erakusten digu, irakinaldi politiko eta sozial bete-betean. Liburu honek lanaren kultura omentzen du, eta nostalgiaz beteta dago, munduarekiko leiho bakarra irratia zen garaia gogora ekartzen baitu. Baina, batez ere, eleberriak musika omentzen du. Kuadrillen adiskidetasuna eta bulkadetatik sortutako maitasun-amodioak ere bai. Obra txundigarri honetan, pertsonaiek ankerkeria lazgarriena azaltzen digute, baina baita gizakiaren gaineko itxaropena ere.